Radium Girls
Sinds kort heeft COVRA een bijzonder kunstwerk in bezit. Het gaat om een afbeelding van Grace, een van de Radium Girls die rond 1925 stralingsziekte opliep door het werken met radiumhoudende verf.
Kunstenaar Joyce Overheul maakte de gelijkenis door meer dan 2.400 antieke radiumhoudende horlogewijzers op een ondergrond te lijmen. COVRA kreeg het kunstwerk in bezit na overleg met Overheul en de ANVS, de autoriteit die toezicht houdt op de nucleaire veiligheid en stralingsbescherming.
Het schrijnende lot dat de vrouwelijke fabrieksarbeiders in het begin van de twintigste eeuw ten deel viel bij het beschilderen van wijzerplaten met radiumhoudende verf heeft kunstenaar Joyce Overheul aangegrepen om aandacht te vestigen op arbeidsomstandigheden in het algemeen en die van vrouwen in het bijzonder. De Radium Girls waren vrouwelijke fabrieksarbeiders die stralingsvergiftiging opliepen door het beschilderen van wijzerplaten. De vrouwen kregen grote hoeveelheden radium binnen nadat zij met hun mond – lip, dip, paint – de haartjes van het penseel tot een puntje zogen waardoor het radium niet alleen direct in de mond maar ook in de maag terecht kwam.
Tegen de vrouwen werd verteld dat de verf onschadelijk was, terwijl de fabrieksbazen al lang op de hoogte waren van de giftigheid van radium. Omdat de vrouwen de gevaren niet kenden beschilderden sommigen ook hun vingernagels, gezicht en tanden met de verf. Dat leidde tot een tweede bijnaam: Ghost girls, omdat ze licht gaven in het donker. Talloze vrouwen werden na verloop van tijd ziek en stierven. Vijf van de vrouwen in New Jersey daagden hun werkgever voor de rechter in een zaak over het recht van individuele werknemers die beroepsziekten oplopen. In 1928 werd een schikking getroffen. Grace Fryer was één van hen.
Van haar heeft Overheul het portret gemaakt, waarbij ze meer dan 2.400 lichtgevende antieke klok- en horlogewijzers heeft gebruikt.
Overheul verkreeg de horlogewijzers via handelaren. Zes weken lang werkte Overheul aan haar project waarbij ze minutieus de vaak broze wijzers die soms slechts 4 millimeter lang waren met een pincet op het papier lijmde. Nadat vice.com online aandacht besteedde aan het kunstwerk, gingen bij de toezichthouder ANVS de alarmbellen af en binnen een week stonden handhavingsambtenaren bij Overheul op de stoep om het kunstwerk in beslag te nemen. De laatste weg die ‘Grace’ zou afleggen was richting de Centrale Opslag voor Radioactief Afval (COVRA). Gelukkig heeft COVRA een bijzondere relatie met kunst. De opslaggebouwen het HABOG en het VOG-2 worden gezien als twee van de grootste kunstwerken van Nederland. Daarnaast exposeren kunstenaars in het kantoorgebouw van COVRA en organiseert COVRA sinds 2005 regelmatig tentoonstellingen. Ook worden delen van de collecties van Zeeuwse musea bij COVRA opgeslagen. Hiermee maakt COVRA kunst en radioactief afval voor een groter publiek toegankelijk. COVRA zag direct de potentie van het werk van Overheul en de kansen die het bood om het belang van onder andere stralingsbescherming aan een groter publiek te tonen. Grace heeft nu een vaste en veilige plek in het bezoekerscentrum waar, als de coronamaatregelen weer van de baan zijn, bezoekers getuige kunnen zijn van het dag-en-nacht-beeld van Grace. Want net als de Radium Girls, gloeit ook dit portret in het donker. Overheul verklaarde achteraf dat de totale stralingsdoses die ze door het zes weken lang intensief werken met radioactieve wijzers had opgelopen minder dan een enkele röntgenfoto van een heup bedroeg.
Menno Jelgersma